“SIÊU BÃO” KINH TẾ 2023, LỐI THOÁT NÀO CHO CHUỖI CUNG ỨNG?
Ngỡ rằng 2023 sẽ là một năm khởi sắc của kinh tế thế giới khi “cơn bão” mang tên Covid-19 dần tan biến và lùi vào quá khứ, thế nhưng những bất ổn địa chính trị lại liên tiếp nổ ra. Cuộc khủng hoảng toàn diện tại Dải Gaza giữa Israel và Hamas cùng với xung đột Nga - Ukraine leo thang đã hình thành những cơn “siêu bão” với sức tàn phá khủng khiếp, “càn quét” mọi lĩnh vực của nền kinh tế, để lại vô vàn hậu quả khó lường.
Nằm trong vùng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ cơn “bão”, chuỗi cung ứng toàn cầu đang phải đối mặt với những biến động chưa từng có trong lịch sử. Đứt gãy mắt xích, gián đoạn chuỗi cung ứng, thiếu hụt nguồn cung, những vấn đề nan giải xuất hiện với mật độ dày đặc mà vẫn chưa hề nhận được giải pháp toàn vẹn, trông chờ một câu trả lời thỏa đáng vào năm 2024.
Vậy những tác động mà “siêu bão” ấy gây ra có sức ảnh hưởng như thế nào? Liệu kinh tế thế giới có thể nhìn thấy “cầu vồng sau mưa” vào năm 2024? Cùng LSC tìm hiểu ngay bây giờ nhé!
Tháng 2/2022, tin tức Tổng thống Nga Vladimir Putin phát động “chiến dịch quân sự đặc biệt” ở miền đông Ukraine nổ ra, giăng lên vùng trời Châu Âu một màu “tăm tối.” Không lâu sau đó, những cơn “bão lớn” bắt đầu đổ bộ khiến lục địa già chao đảo dữ dội. Cho tới hiện tại, cuộc chiến vẫn đang tiếp diễn khiến cơn “bão” lan rộng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhiều mặt của nền kinh tế.
Chiến sự đã làm đứt gãy một loạt chuỗi cung ứng mà Nga và Ukraine là những mắt xích cốt lõi, làm trầm trọng thêm nhiều vấn đề thế giới đã và đang phải đối mặt. Những biện pháp trừng phạt lẫn nhau giữa phương Tây và Nga sau đó đã khiến các ảnh hưởng tiêu cực lan rộng ra nhiều khía cạnh.
Xung đột Nga - Ukraine gây sức ép dẫn tới lạm phát tăng phi mã ở hầu hết các nền kinh tế, nhất là Liên minh châu Âu và Nga. Nguyên nhân được cho là do tình trạng gián đoạn chuỗi cung ứng nhiều mặt hàng quan trọng, trong đó ngành lương thực được đánh giá là chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Đơn cử như lúa mì, các hạn chế thương mại áp đặt lên Nga đã phần nào khiến giá cả lúa mì tăng vọt do nguồn cung đang sẵn có bỗng trở nên khan hiếm.
Chuỗi cung ứng bị gián đoạn và những lo ngại thiếu hụt đã khiến một số nước sản xuất ngũ cốc lớn như Ấn Độ và Trung Quốc giảm xuất khẩu sang phần còn lại của thế giới để tăng dự trữ một cách quá mức. Đỉnh lạm phát đến nay dường như đã qua, tuy nhiên, mặt bằng giá vẫn đang ở mức cao.
Cuộc xung đột này còn giáng một đòn mạnh mẽ vào xu thế toàn cầu hóa. Cùng với việc cung cấp vũ khí cho Ukraine, Mỹ và các nước đồng minh đã tìm cách bóp nghẹt nền kinh tế Nga bằng những biện pháp trừng phạt khắc nghiệt, như lệnh áp giá trần đối với dầu mỏ Nga của “Nhóm các nền công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới” (G7). Điều này gây ra sự sụt giảm trong thu nhập từ xuất khẩu dầu của Nga lên tới 30% so với năm 2022, đồng thời “đặt dấu chấm hết cho thị trường toàn cầu” đối với nhiên liệu hóa thạch. Để đáp trả phương Tây, Nga cấm bán dầu thô và sản phẩm dầu cho những quốc gia áp đặt giá trần, gây ra ảnh hưởng nặng nề tới thị trường khí đốt và dầu mỏ do các nước này nhập khẩu tới 57,5% tổng số năng lượng tiêu thụ từ Nga. Các nhà kinh tế cho rằng, nhiều nước EU đang đứng trước nguy cơ xảy ra một cuộc suy thoái lớn.
Trong khi cả thế giới đang dồn ánh nhìn vào chiến sự Nga - Ukraine thì tại Trung Đông, những đợt lốc đầu tiên cũng đã âm thầm kéo đến, dự báo trước rằng kinh tế thế giới chuẩn bị đón thêm một cơn “bão lớn” nữa.
Ngày 7/10/2023, sau khi phong trào hồi giáo Hamas phát động những cuộc tấn công vào các thị trấn của Israel nằm kề Dải Gaza, tiếng còi báo động liên tục vang lên. Cuộc xung đột đẫm máu nhất giữa Israel và Palestine trong 50 năm qua chính thức được châm ngòi.
Đứng trước “Tình trạng chiến tranh” với Hamas, Israel cho biết sẽ triệu tập 300.000 quân dự bị, một phần trong số đó đến từ các tập đoàn công nghệ có trụ sở đặt tại Hoa Kỳ. Bên cạnh đó, việc phong tỏa Dải Gaza khiến không một nhân viên nào từ phía Palestine có thể tới được nơi họ làm việc. Điều này làm gián đoạn nguồn cung lao động và gây ảnh hưởng nặng nề đến hoạt động sản xuất của doanh nghiệp. Theo cuộc khảo sát của Cơ quan Đổi mới Sáng tạo Israel, một lượng lớn đơn đặt hàng phải tạm dừng hoặc hủy bỏ do các công ty công nghệ không đủ nguồn lực để đáp ứng nhu cầu.
Là một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng chip toàn cầu. Israel là nguồn cung cấp nhân tài kỹ thuật chính, trung tâm cho các nhà sản xuất chip quốc tế và là mảnh đất màu mỡ cho các công ty khởi nghiệp về bán dẫn. Việc chiến sự kéo dài đã và đang gây ra sự suy giảm nghiêm trọng đối với hoạt động sản xuất và xuất khẩu chất bán dẫn của nước này. Đối mặt với việc mất đi một nguồn cung tiềm năng, chuỗi cung ứng toàn cầu đang đứng trước nguy cơ tiếp tục thiếu hụt sản lượng chip trong năm 2024, đe dọa lớn đến những ngành công nghiệp sử dụng lượng lớn chất bán dẫn như ô tô, công nghệ và điện tử tiêu dùng.
“Mắt bão” không chỉ dừng ở Dải Gaza mà còn kéo theo những cơn “sóng dữ” tràn vào Biển Đỏ - Tuyến hàng hải huyết mạch, nối liền Á - Âu.
Nhằm thể hiện sự đồng cảm với người Palestine khi Israel liên tục bắn phá Dải Gaza, Houthi đã thực hiện khoảng 20 cuộc tấn công nhằm vào các tàu chở hàng liên quan đến Israel khi di chuyển qua Biển Đỏ.
Sau khi chiến sự nổ ra, nhiều tàu container phải chuyển hướng khỏi kênh đào Suez, đi vòng qua mũi Hảo Vọng để tránh các cuộc tấn công của Houthi. Việc này khiến các chuyến hàng khứ hồi kéo dài thêm 3 tuần, tăng thêm 50% chi phí. Chậm trễ trong quá trình vận tải gây ra sự thiếu hụt nguồn cung cho các doanh nghiệp như Tesla, IKEA... Đồng thời điều đó cũng khiến các hàng hóa thực phẩm có thời hạn sử dụng ngắn như sữa, ngũ cốc gặp khó khăn trong việc duy trì chất lượng sản phẩm. Trong khi đó, theo ghi nhận của CNBC, giá cước vận tải biển đã tăng lên mức 10.000 USD gấp 4 lần mức 2.400 USD trước đó cho mỗi container 40 feet từ Thượng Hải đến Vương quốc Anh.
Trong khi các chủ hàng ở Mỹ có nhiều lựa chọn tuyến vận tải biển thì các chủ hàng ở châu Âu lại rất phụ thuộc vào kênh đào Suez. Do đó họ đang tìm đến vận tải hàng không để cứu vãn tình thế. Ông Judah Levine - Freightos cho biết trong tuần cuối tháng 12/2023, giá cước vận tải hàng không tăng 13% từ 3,95 USD/Kg lên 4,45 USD/Kg phản ánh sự gia tăng nhu cầu vận chuyển đường hàng không.
Đây còn là nơi trung chuyển khoảng 10% lượng dầu toàn cầu. Các nhà phân tích lo ngại, việc xung đột tiếp tục leo thang sẽ dẫn đến tình trạng các nhà sản xuất năng lượng như BP (Anh), Equinor (Na Uy)… hạn chế các chuyến hàng qua tuyến đường này khiến giá dầu và khí đốt tăng vọt hơn nữa, đe dọa nghiêm trọng đến an ninh năng lượng toàn cầu.
Xung đột Nga – Ukraine, Israel - Palestine tiếp diễn sẽ gây ảnh hưởng lớn đến kinh tế toàn cầu. Giá dầu sẽ tiếp tục gia tăng trong thời gian tới do việc cắt giảm nguồn cung kéo dài từ Nga và các nước Trung Đông. Giá lương thực được dự báo cũng sẽ tiếp tục gia tăng do thường xuyên đối mặt với nguy cơ gián đoạn nguồn cung, gây khó khăn cho nhiều quốc gia thu nhập thấp và các nền kinh tế đang phát triển.
Cạnh tranh gay gắt trên các mặt trận của hai cực kinh tế Mỹ - Trung cùng các đồng minh dự sẽ gây ra những thách thức mới do sự thay đổi, chia tách lớn trên bản đồ địa chính trị. Hợp tác Trung Quốc - Nga được dự báo sẽ duy trì sự ổn định của chuỗi sản xuất bằng cách liên kết các thể chế đa phương, từ đó không chỉ nhằm chống lại các biện pháp trừng phạt của Mỹ và châu Âu, mà còn tiếp tục thúc đẩy ý tưởng khu thương mại tự do như một phần kết hợp Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) với Liên minh Kinh tế Á - Âu (EAEU), nhằm tăng cường ổn định địa kinh tế ở “trung tâm” của khu vực. Ngược lại, Mỹ và châu Âu sẽ phải tăng cường khả năng phục hồi chuỗi cung ứng các nguyên liệu quan trọng, thông qua kết hợp giữa đa dạng hóa và dự phòng dự trữ, tăng sản xuất trong nước.
Bên cạnh các rủi ro, đà tăng trưởng của kinh tế thế giới năm 2024 cũng vẫn sẽ được hậu thuẫn từ một số yếu tố thuận lợi. Dù các cam kết và thỏa thuận về toàn cầu hóa chững lại, các dòng chảy của toàn cầu hóa vẫn tiếp tục diễn ra. Một số động lực tăng trưởng mới xuất hiện đặc biệt là xu hướng chuyển đổi xanh và liên kết kinh tế sau đại dịch Covid-19 tiếp tục được thúc đẩy, tạo ra những đột phá mới hỗ trợ đà tăng trưởng của kinh tế toàn cầu. Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế OECD nhận định, kinh tế toàn cầu có thể “hạ cánh mềm”, đặc biệt là tại các nước phát triển, thay vì rơi vào suy thoái như các lo ngại trước đây.
Những cơ hội và thách thức luôn song hành và không ngừng đặt ra những bài toán gian nan trong năm 2024. Song, để xuất hiện “cầu vồng sau mưa”, đòi hỏi chuỗi cung ứng toàn cầu linh hoạt điều chỉnh nguồn lực theo sự chuyển hướng của dòng chảy hàng hóa và sự thay đổi của nhu cầu.